Evolutie van de Scheldevallei
Elke rivier verlegt beetje bij beetje haar stroom. Bij de Schelde is dat niet anders. Maar de rivier onderging ook al verschillende grote gedaanteverwisselingen, onder meer door het komen en gaan van de ijstijden en verschillende menselijke ingrepen die hun stempel drukten op het stroomgebied van de rivier.
Foto © De Vlaamse Waterweg nv
De monding verspringt
De bron van de Schelde lag steeds in Noord-Frankrijk. Vandaag mondt ze 350 km verder uit in de Noordzee. Onderweg vloeien de Leie, de Dender, de Durme en de Rupel uit in de Schelde. Maar dit traject is eigenlijk van recente datum.
12000 jaar geleden, aan het einde van de laatste ijstijd, lag het Nauw van Calais droog. De Schelde boog aan het huidige Gent niet af maar stroomde vandaar uit samen met de Rijn, de Maas en de Theems in de verder teruggetrokken Noordzee.
Geleidelijk aan in de loop der eeuwen veroverde de Noordzee terrein, drong dieper in het land en maakte een goede tweeduizend jaar geleden verbinding met de Schelde.
Stilletjes aan groeide ook de Westerschelde. Eerst als een kleine stroomgeul en vanaf de 11de eeuw begon ze zich te verdiepen.
De mens grijpt in
Vanaf de 10de en 11de eeuw duiken de eerste ringdijken en inpolderingen op. En vanaf de 12de verhindert een sluis in Gent dat het getij dieper landinwaarts gaat.
De aanpassingen door de mens werden steeds ingrijpender. De laatste 200 jaar is de oppervlakte van de Zeeschelde van Gent tot de Nederlandse grens met één derde gekrompen.
Het getij dringt door
Van de monding tot Gent en tot ver op de zijrivieren is de Schelde een getijdenrivier. Dit is ook niet altijd zo geweest. Tot het einde van de 19de eeuw kwam het getij maar tot Uitbergen (Berlare). Maar vandaag stroomt het getij sneller en dieper binnen in het Scheldebekken.
Het maximumgetijverschil ligt nu ter hoogte van de Durmemonding en bedraagt 5,5 meter. Een eeuw geleden was dit aan Antwerpen en één meter minder.
Terug ruimte voor de rivier
Door de uitdieping van de Schelde en de stijging van de zeespiegel werd de Schelde nog dynamischer en vraagt ze om ruimte. De overstromingen van 1953 en 1976 getuigen hiervan. Het (geactualiseerde) Sigmaplan is hier het antwoord op.
Foto Sigmawerken Vlassenbroek © RLSD
Het Nationaal Park… een oud idee
Het idee van een Nationaal Park Scheldevallei is niet nieuw. Uiteraard niet, een stroom als de Schelde is steeds indrukwekkend en prachtig geweest. En dat roept natuurlijk ideeën op.
Al in 1972 schrijft Walter Cogge in zijn boek ‘Het Natuurpark Scheldeland’ (De Nederlandsche Boekhandel, 1972) over de natuur in de Scheldevallei. Hoewel het boek 45 jaar geleden geschreven is, kan het nog steeds inspiratie bieden. Daarvan getuigen ook enkele oude kaartjes.
Afbeelding © Het Natuurpark Scheldeland, Walter Cogge, De Nederlandsche Boekhandel, 1972, p.60
Geopark Schelde Delta
Een UNESCO Global Geopark is een door UNESCO erkend gebied, waar het geologisch erfgoed, de cultuurhistorie en de natuur van internationale waarde zijn. Wereldwijd zijn er 161 geoparken in 41 landen. Ze hebben elk een eigen type geologie en zijn daarmee uniek in hun soort. Dat geldt ook voor onze eigen Vlaams-Nederlandse Schelde Delta. De combinatie van de lange evolutie van natuurlijke processen met de cultuurhistorie die er te vinden is, maakt dit gebied uniek. De provincies Zeeland, Noord-Brabant, Oost-Vlaanderen en Antwerpen hebben samen hun schouders gezet op het verkrijgen van dit UNESCO-label.
Bij geen enkele andere rivierdelta in de wereld vinden we zoveel relicten van menselijke beschavingen langs het water als hier. Er zijn forten, kastelen en vestingen. Maar ook sporen van verdronken dorpen, middeleeuwse bolle akkers, veenwinning en zoveel meer. Dat maakt dat Geopark Schelde Delta het label ontving.
Kaart Geopark Schelde Delta © Provincie Noord-Brabant